دیدن صحنه های تکراری به دلیل پدیده ای به نام دژاوو

آشنا پنداری یا دژاوو نامی است که برای دیدن صحنه‌های تکراری بر روی آن گذاشته اند .

عجیب است ، زمانی که برای شما یک اتفاقی رخ می‌دهد و شما حس می‌کنید که مدت‌ها قبل نیز این صحنه را دیده اید و در چنین شرایطی قرار گرفته اید و این فکر به ذهن شما می‌آید که من این صحنه را کجا دیدم یا این اتفاق را کجا تجربه کرده ام ، چه زمانی این اتفاق رخ داده است ؟

سوال گیج کننده‌ای است ، هر چقدر به ذهن خود فشار می‌آورید به نتیجه‌ای نمی‌رسید و در نهایت بطور کلی مسئله را رها می‌کنید تا اینکه ممکن است دوباره در چنین شرایطی قرار بگیرید و روز از نو و روزی از نو !

نگران نباشید ! ، تنها شما نیستید که به این درد دچارید و معمولا ۷۰ درصد مردم دنیا تجربه‌ای مشابه شما دارند بطوری که حتی ذهن برخی دانشمندان و محققان را هم درگیر کرده و آن‌ها هم بدنبال چرایی این موضوع هستند .

ما نیز بطور خلاصه و جامع قصد داریم این موضوع را بررسی کنیم و به معرفی انواع مختلف دژاوو بپردازیم .

آشناپنداری ( دژاوو ) چیست ؟
دژاوو ( deja vu ) یـک واژه فـرانـسوی به معنی “از پیش دیده شـده” است . 

دژاوو عبارت است از ، احساسی که گویی شـمـا صحنه ، فرد و یا شیئی را قبلا دیده و تجربه کرده اید ، در حـالی کـه بـرای نخـستـین بـار اسـت کـه بـا آن مـواجــه می‌شوید .

ایـن احســاس آشنایی عجیب و غریب معمولاً با بهـت و تـرس نیز همراه است . وجه تمایز آن با پیش آگاهی ( precognition ) آنست که دژاوو درحین واقعه تجربه میگردد و نـه پیـش از آن. ۷۰ درصد افراد جهان حداقل یکبار در طول زنـدگی خـود چنین پدیده‌ای را تجربه کرده اند .

بیش از ۴۰ نظـریه در رابـطـه بـا عـلت پـیدایش این پدیده مطرح گردیده اســت . حـالت دژاوو معمولاً بـــین ۱۰ تا ۳۰ ثانیه بطول می‌انجامد . اصطلاح دژاوو برای نخستین بار توسط امیل بویراک در سال ۱۸۷۶ میلادی مطرح گردید .

این احساس که رویدادی که اکنون برای شما رخ داده است ، عینا تکرار واقعه‌ای است که قبلا برای شما رخ داده است ، را برخی از ما تجربه کرده‌ایم .

هنوز برای بروز این حالت را که “ آشناپنداری ” یا دژاوو ( Déjà vu ) می‌گویند ، توضیح قطعی علمی پیدا نشده است .

برخی از دانشمندان می‌گویند که دژاوو ناشی از واکنش‌های عاطفی به وقایع مشابه است ؛ برخی دیگر خاطر نشان می‌کنند که مدار‌های کوتاهی در مغز ایجاد می‌شود که رویدادی را در کسری از ثانیه زودتر از وارد شدن آن به خودآگاهی فرد ؛ به حافظه او می‌فرستند و در نتیجه فرد احساس می‌کند که این واقعه قبلا برای او رخ داده است .

ماهیت گذرای دژاوو بررسی آن را مشکل می‌کند .

البته برخی افراد دچار شکل مزمن دژاوو هستند ، و یک بررسی در کلینیک حافظه در دانشگاه لیدز در انگلیس بر روی این افراد در حال انجام است .

کریس مولن که سرپرست این تحقیق است ، شرح حال موردی را بیان می‌کند که نشان می‌دهد که چگونه دژاوو ممکن است به خاطراتی مربوط باشد که در مغز در هم آمیخته می‌شوند : هنگامی که همسر این بیمار از او پرسید در برنامه تلویزیونی که او ادعا می‌کرد عینا قبل دیده است ، چه اتقاقاتی رخ می‌دهد ؟ او پاسخ داد : من چه می‌دانم ؟ من مشکل حافظه دارم !

چند نوع دژاوو داریم ؟!
دژاوو به دو دسته تقسیم بندی می گردد :

۱- دژاوو تداعی گر:

در افراد سالم روی میدهد . این حالت هنگامی که شما چیزی را می‌بینید ، می‌شنوید و یا می‌بویید ، احساسی را در شما پدید می‌آورد ، که در آن چیز‌هایی که پیشتر دیده اید ، شنیده و یا بوییده اید را برایتان تداعی می کند .

این نوع دژاوو یک تجربه مبتنی بر حافظه است و مراکز حافظه در مغز مسئول پیدایش آن میباشند .

۲-دژاوو بیولوژیکی:

در افراد مبتلا به صرع لوب گیجگاهی روی میدهد . این بیماران معمولاً درست پیش از تجربه تشنج ، دژاوو را تجربه میکنند . این نوع دژاوو با نوع قبل بطور واضح و بارزی متفاوت است . فردی که دژاوو بیولوژیکی را تجربه میکند ، به واقع باور دارد که این شرایط را عیناً در گذشته تجربه کرده است ، و نه یک احساس لحظه‌ای که فوراً ناپدید میشود .

لازم است به چند نکته توجه کنید :

دژاوو در اختلالات روانی نظیر اضطراب ، افسردگی ، اختلالات گسستگی و اسکیزوفرنیا نیز مشاهده می‌گردد .

رده سنی بین ۱۵ تا ۲۵ سال بیش از سایر گروه‌های سنی دژاوو را تجربه میکنند . تجربه دژاوو با افزایش سن کاهش می‌یابد .

پدیده دژاوو بیشتر توسط افرادی که بیشتر سفر میکنند ، متمول بوده ، از تحصیلات بالاتری برخوردارند ، قوه تخیل فعال تری دارند ، قادر به یاد آوری رویا‌های خود هستند و روشنفکرتر هستند تجربه میگردد .

برخی پژوهشگران اعتقاد دارند دژاوو بیشتر در زمان‌هایی که فرد مضطرب و دارای استرس است بیشتر تجربه میگردد . برخی نیز عکس این فرضیه را قبول دارند . یعنی هر چه فرد آرام‌تر و آسوده خاطر‌تر باشد ، احتمال اینکه دژاوو را تجربه کند بیشتر است .

نظریه‌های پیشتاز:
۱-توجه تقسیم شده ( divided attention ) :

این نظریه که به نظریه تلفن همراه نیز شهرت دارد ، هنگامی که ما حواسمان به چیزی منحرف میگردد ( صحبت با تلفن همراه ) ، باز بطور نیمه خودآگاه ( زیر آستانه ای ) وقایع پیرامون خود را به حافظه می‌سپاریم ، اما ممکن است آن‌ها را بطور آگاهانه در حافظه خود ثبت نکنیم . سپس وقتی که ما فرصت می‌یابیم به عملی که در حال انجامش میباشیم تمرکز یابیم ( رانندگی ) ، پیرامون ما آشنا بنظر خواهند رسید .

برای مثال وقتی که شما برای نخستین بار وارد منزلی میشوید ، توجه شما بیشتر به صاحبخانه معطوف است ، اما مغز شما در این حین خانه را از حیث دیداری ، شنیداری و یا بویایی مورد پردازش قرار میدهد ؛ و شما وقتی که به خانه نظر می‌افکنید ، چنین میپندارید که قبلا آن جا بوده اید .

تجربه اولیه یا بطور کامل مورد توجه قرار نگرفته و یا بدرستی و با جزئیات در حافظه رمز گذاری نشده است ؛ بنابراین شرایط فعلی آغازگر یادآوری اجزاء از گذشته می‌شود . فرد از آنجایی که دقت کافی نکرده ، عمده تجربه اولیه را فراموش کرده است . تجربه اولیه ممکن است چند ثانیه تا چند دقیقه قبل از حالت دژاوو روی داده باشد .

نکته : ذهن ناخودآگاه اندکی سریعتر از ذهن خودآگاه ما شرایط پیرامون ما را پردازش و ادراک میکند .

۲-نظریه هولوگرام ( hologram theory ) :

خاطرات همچون هولوگرام میباشند ، یعنی شما میتوانید کل تصویر ۳ بعدی را توسط هر کدام از اجزاء کل بازآفرینی کنید . هر چه آن اجزاء کوچکتر باشند ، تصویر نهایی مبهم‌تر خواهد بود . دژاوو هنگامی رخ میدهد که برخی از جزئیات موجود در محیطی که ما در آن حضور داریم ( صحنه ، بو ، صدا ) مشابه برخی بقایای خاطره ما از گذشته است ، که مغز ما صحنه کامل را از روی اجزاء ( موجود فعلی ) بازآفرینی کرده است .

۳-پردازش دوگانه ( dual proccesing ) :

پردازش دوگانه و یا تاخیر دیداری مبتنی است بر اینکه چگونه مغز اطلاعات جدید را پردازش کرده و خاطرات کوتاه مدت و بلند مدت را ذخیره میکند . به باور برخی دانشمندان پاسخ به تاخیر افتاده نورولوژیکی علت دژاوو است . از آنجایی که اطلاعات به مرکز پردازش مغز از طریق بیش از یک مسیر وارد میگردد ، امکان دارد که گاه آن تلفیق و ترکیب اطلاعات با یکدیگر همزمانی نداشته باشند .

لوب گیجگاهی چپ مغز مسئول طبقه بندی اطلاعات ورودی میباشد . لوب گیجگاهی اطلاعات را دو مرتبه ، با یک تاخیر چند میلی ثانیه‌ای بین ارسال دو پیام دریافت میکند . یک بار مستقیما و یک بار دیگر از راه انحرافی از نیمکره راست مغز . چنانچه تاخیر ارسال پیام دوم اندکی بیشتر از معمول طول بکشد ، مغز ممکن است اطلاعات را به غلط زمانبندی کرده و به عنوان یک حافظه پیشین ثبت کند ، که در این صورت حس ناگهانی آشنایی به انسان دست میدهد .

– مسیر سیگنال‌های دو چشم به سمت مغز از حیث طول اندکی متفاوت است . مغز اطلاعات را از یک چشم دریافت کرده و فوراً در حافظه ثبت میکند . لحظه‌ای بعد سیگنال از چشم دوم به مغز میرسد . سپس مغز فوراً در می‌یابد که اطلاعات دریافتی آشنا است ، دقیقا مشابه آنچه در حافظه موجود است . هرگاه اختلاف ورود اطلاعات دو چشم بیش از ۰٫۰۲۵ ثانیه بطول انجامد ، ممکن است مغز دو تصویر را یک تصویر واحد تفسیر نکرده و حالت دژاوو به انسان دست دهد .

– انسان در واقع دو روش پردازش اطلاعات دیداری مجزا در مغز خود دارد . یک مسیر ساقه مغز که در مراحل اولیه تکامل ، مغز برای پردازش اطلاعات دیداری از آن استفاده میکرده است ؛ و مسیر جدید تالاموس که انسان امروزی از آن استفاده میکند ، چراکه کارامدی و سرعت عمل آن بیشتراست . سرعت پردازش اطلاعات دیداری در مرکز تالاموس ۰٫۰۲۵ ثانیه سریعتر از مرکز ساقه مغز است . برخی افراد که کماکان مسیر قدیمی ساقه مغزشان فعال است ، مغز دو تصویر مجزا از یک صحنه دریافت میکند که دژاوو را پدید می‌آورد .

۴- منابع دیگر خاطرات :

ما دارای خاطرات ذخیره شده فراوانی از جوانب گوناگون زندگی خود هستیم . نه تنها از تجارب شخصی خودمان بلکه از تجارب دیگران ، فیلم‌های سینمایی ، تصاویر و کتاب‌های که مطالعه شان کرده ایم . ما ممکن است خاطرات محکمی از چیز‌هایی که دیده و یا خوانده ایم در حافظه مان داشته باشیم ، بدون اینکه آن‌ها را شخصاً تجربه کرده باشیم . به مرور زمان این خاطرات ممکن است به ذهن ما رانده شوند . وقتی ما چیزی را می‌بینیم و تجربه می‌کنیم که بسیار شبیه یکی از همین خاطرات است به ما احساس دژاوو دست میدهد .

۵-رویاها :

عقیده بر آنست که رویا‌ها مستقیماً بدون ورود به حافظه کوتاه مدت در حافظه بلند مدت ثبت میشوند . دژاوو ممکن است خاطره یک رویای فراموش شده با عناصر یکسان در تجربه فعلی در بیداری باشد .

۶-عقیده زیگموند فروید :

دژاوو هنگامی روی میدهد که فرد خودبخود یک خیالپردازی ناخوداگاه را به خاطر می‌آورد . از آنجایی که ( آن خیالپردازی ) ناخودآگاه است مضمون و محتوای خیالپردازی از سطح آگاهی بلوکه شده است . اما حس آشنایی ( به خودآگاه ) نشت میکند و تجربه دژاوو را پدید می‌آورد .

۷- اختلال در فراِیند حافظه علت ایجاد دژاوو میباشد :

انواع دژاوو :
deja vecu =از پیش تجربه شده

deja senti=از پیش حس شده

deja visite=از پیش بازدید شده

deja voulu=از پیش آرزو شده

deja entendu=از پیش شنیده شده

deja eprouvre=از پیش تجربه شده

deja fait=از پیش انجام شده

deja pense=از پیش اندیشیده شده

deja su=از پیش دانسته شده

deja dit=از پیش بیان شده (مضمون)

deja lu=از پیش خوانده شده

deja reve=از پیش در رویا دیده شده

deja parle=از پیش بیان شده (عین واژه ها)

deja recontre=از پیش ملاقات شده

نکته :

جامائس وو ( جومس وو ) jamais vu : به معنی” هرگز دیده نشده ” حالت عکس دژاوو میباشد . هرگونه وضعیت و صحنه آشنا که برای ناظر ناآشنا بنظر رسد . فرد در یک لحظه یک شخص ، واژه و یا مکان آشنا را نمیتواند تشخیص بدهد ، و تصور میکند تا به حال با آن روبرو نشده است . مثلاً وقتی با دوست خود در حال صحبت کردن میباشید ، ناگهان تصور میکنید با یک فرد غریبه در حال گفتگو هستید .

پرسک وو ( presque vu ) : به معنی” تقریبا دیده شده ” میباشد . به حالتی اطلاق میگردد که اطلاعات آشنا بوده و ، اما دسترسی به آن‌ها امکان پذیر نیست . اصطلاح “ نوک زبان بودن ” میباشد .

منبع : سایک نیوز