فضای مجازی ، تیغ دو لبه برای نوجوانان

دوران نوجوانی دوران حساس و ویژه‌ای است که از نظر ماهیت با دوران قبل و بعد از خود بسیار متفاوت است و از دید جامعه شناسان و روانشناسان دوران بسیار حیاتی در زندگی هر انسان بر شمرده می شود و شاید از این روست که در تقویم جمهوری اسلامی ، هشتم آبان به عنوان « روز نوجوان » نامگذاری شده است .

استقلال طلبی و بلوغ جنسی در این دوران باعث می‌شود کنترل والدین بر فرزندان سخت‌تر و خطر بیشتر در کمین باشد و نگرانی برای فرزندان در این سن همیشه بیشتر از هر زمان دیگری بوده است .

حال با گسترش استفاده از دنیای بی انتها و نامحدود مجازی و دسترسی نوجوانان به انواع مطالب مفید و همچنین خطرناک ، دلشوره برای آینده این نسل به مراتب بیشتر شده است . نوجوانانی که شیوع کرونا حتی آموزش و درس‌هایشان را هم به بستر مجازی کشاند ، اگر به حال خود رها شوند و اگر آموزش استفاده از این امکانات را در سنین مناسب دریافت نکنند ، در آینده جامعه آسیب دیده و بیماری را می‌سازند که احتمالا نمی‌توانند فرزندان بهتر از خود تربیت کنند و این زنجیره بیماری تا نسل‌ها ادامه خواهد داشت .

نوجوانانی که بیشترشان تکنیک ها و نحوه استفاده از فضای مجازی را بیشتر از والدین خود می دانند و به راحتی توانایی فریب دادن پدر و مادرشان را دارند ، اگر خودشان آموزش نبینند و آگاه نباشند ، این فرصت در اختیار دشمنان داخلی و خارجی قرار می‌گیرد که آینده‌سازان این مرز و بوم را در اختیار خود بگیرند . از این رو آموزش و نظارت بر این فضا اهمیت بسیار زیادی دارد .

فضای مجازی، بزرگترین تهدید نوجوانان امروز

عضو هیات علمی و رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان در گفت و گو با ایرنا ابراز داشت : دوره پیش نوجوانی عموما از ۱۱ سالگی آغاز می شود و ۱۴ تا  ۱۸ سالگی هم دوره نوجوانی است . به عبارتی از ۱۱ سالگی انسان از آرامش و مطیع بودن فاصله می گیرد و انقلاب درونی آدمی آغاز می‌شود .

شاهرخ مکوند حسینی ادامه داد : دخترها و پسرها مخاطرات و چالش های متفاوتی در دوران نوجوانی تجربه می‌کنند و دختران ۲ یا سه سال زودتر از پسرها به بلوغ می‌رسند .

وی ادامه داد : در فرهنگ و عرف جامعه ما، دختران محدودتر و بیشتر زیر نظارت پدر و مادر هستند به همین دلیل خیلی از مواقع آسیب کمتری می‌بینند ولی پسرها آزادتر بوده و بیشتر در خارج از خانه اوقات خود را سپری و محافظت کمتری از پدر و مادر دریافت می‌کنند در حالی که این تفکر اشتباه است و پسرها و دخترها به یک اندازه نیاز به مراقبت دارند .

وی با اشاره به این که اکنون با توجه به گسترش فضای مجازی ، آسیب‌پذیری تا میزان زیادی برابر شده است گفت : دخترها هم بدون اینکه از خانه خارج شوند از طریق فضای مجازی ممکن است با افراد غریبه زیادی ارتباط بگیرند و در قالب این ارتباط با مطالب و موضوعات غیراخلاقی که مناسب سنشان نیست آشنا شوند .

عضو هیات علمی دانشگاه سمنان افزود : سطح مراقبت در خانواده‌ها متفاوت است و خانواده‌ها گاهی تصور می‌کنند همین که فرزندشان از خانه خارج نمی‌شود در امان است در حالی که فضای مجازی در کنار فایده‌ها و نکات مثبتش ، آسیب‌های جبران ناپذیری هم می‌تواند در پی داشته باشد .

مکوند حسسینی تصریح کرد : ممکن است خیلی اوقات روابط مجازی به دنیای واقعی کشیده شود و یا فرد را از نظر وابستگی عاطفی به حدی بکشاند که از پدر و مادر کاری ساخته نیست و به نوعی شاهد بلوغ جنسی زود هنگام و کنترل نشده خواهیم بود و یا حتی ادبیات گفتار و رفتار نوجوانان به کلی تغییر می‌کند .

رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان بیان کرد : نوجوانانی که بیشتر خارج از خانه حضور دارند ، ممکن است در ارتباط با دوستان ناباب قرار بگیرند و به سمت مواد مخدر یا الکل و حضور در مهمانی‌های نامناسب کشیده شوند و حتی مورد سوء استفاده‌های جنسی قرار بگیرند .

وی اظهار کرد : ممکن است حتی نوجوانان در گروه‌های سیاسی جذب شوند و ذهنشان تحت تاثیر قرار بگیرد که البته امروز این مورد کمتر اتفاق می‌افتد .

مکوند حسینی با بیان این که یکی از آسیب‌های فضای مجازی برای نوجوانان ، از دست دادن انگیزه‌های تحصیلی است اظهار داشت : نوجوانان در فضای مجازی با شغل‌های ناپایدار و کم درآمد آشنا می‌شوند و درس را رها کرده و به سراغ این مشاغل می‌روند و اگر این اتفاق بیفتد ، امید به تحصیل در آنان از بین می‌رود و درس را بی ارزش می‌دانند .

رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان افزود : در این حالت ، نوجوان به شکل انسانی ناقص یعنی فردی که هویت فردی ، مذهبی ، اعتقادی و شغلی اش کاملا شکل نگرفته و بعد از این هم به صورت کامل شکل نمی‌گیرد وارد جامعه می شود زیرا در زمان مناسب و از راه درست وارد فضای جامعه نشده است .

وی ادامه داد : روش صحیح استفاده از فضای مجازی در شرایطی که بچه‌ها از کودکی از گوشی و تبلت استفاده می‌کنند ، باید به آنان آموزش داده شود.

مکوند حسینی با اشاره به اینکه پیشگیری بهتر از درمان است تصریح کرد : تا قبل از نوجوانی که فرزندان از والدین حرف شنوی دارند ، با توضیح دادن دلیل منع استفاده از برخی امکانات و نرم افزارها و آسیب‌های پیش رو، باید کودک را قانع کرد که استفاده نابه‌جا از فضای مجازی نکند زیرا اگر در راه غلط وارد شود ، درمان و کنترل آن دشوارتر می‌شود .

برخورد قاطع اما مهربان با نوجوانان

رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان در ادامه با تاکید بر این که نوجوان مانند کودک حرف شنوی ندارد و با نوجوانان باید قاطع اما مهربان بود اظهار داشت : نوجوانی سن استقلال طلبی است بنابراین افراد د راین سن از هر راهی ، به ویژه از شکاف بین والدین برای دور زدن خطوط قرمز استفاده می‌کنند در صورتی که پدر و مادر متحد باشند و قاطعانه به خطوط قرمز و قوانین تعیین شده واکنش نشان دهند، نوجوان چاره‌ای جز اطاعت ندارد .

وی بیان کرد : پدر و مادر باید به ترس ها و اضطراب های خود غلبه کنند و از راه غیرمستقیم و با عطوفت و مهربانی قوانین را به گونه ای تنظیم کنند که هم استقلال مورد نیاز را به نوجوان بدهند و هم نسبت به خطوط قرمز و قوانین قاطع باشند .

مکوند حسینی افزود : لازم است والدین گاهی بدون اینکه فرزند متوجه شود و به بهانه‌ای سابقه مرورگر و فعالیت های او در فضای مجازی را کنترل کنند همچنین نسبت به دوستان فرزند خود حساس باشند که دوستان او افراد هم سن ، هم فرهنگ و هم فکر با خودش باشند و نباید نوجوان را مدت زیادی در خانه خود یا منزل دیگران تنها گذاشت .

رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان ادامه داد : برخی اتفاقات ناخوشایند دوران کودکی و یا نوجوانی مثل خشونت جسمی یا سوء استفاده‌های جنسی که اصطلاحا « تروما » نام دارد، می‌تواند تا همیشه در ذهن فرد تکرار شود و باعث آشفتگی ذهنی و بیماری های روانی ، گرایش به اعتیاد به مواد مخدر و الکل در سنین بالاتر و یا حتی بیماری های جسمی مانند دیابت ، مشکلات قلبی و میگرن ‌شود .

مکوند حسینی با اشاره به این که والدین نباید اجازه دهند در سنی که مسئولیت فرزندشان با آن‌ها است دچار تروما شود اظهار کرد : افراد کمی هستند که بیماری های روانی خود را بپذیرند و به دنبال درمان خود باشند و موفق به درمان شوند .

وی بیان کرد : آموزش فرهنگ استفاده از فضای مجازی در کشور ما جدی گرفته نمی شود و در روزگاری که استفاده از فضای مجازی حتی به بحث آموزش هم کشیده شده ، لازم است آموزش و پرورش درس هایی را در سنین پایین به موضوع فرهنگ و آسیب‌های فضای مجازی اختصاص دهد .

رئیس مرکز روانشناسی دانشگاه سمنان خاطر نشان کرد : بازی های اینترنتی به شدت اعتیاد آور هستند که این نوع اعتیاد در حال حاضر مجاز شمرده می شود اما نباید اهمیت و آسیب‌های آن نادیده گرفته شود چرا که هر چیزی که ایجاد وسوسه و وابستگی کند و فرد نتواند از آن دور شود اعتیاد و بیماری است .

مکوند حسینی ابراز داشت: در شرایط فعلی که استفاده از فضای مجازی گسترده و همه گیر شده است، با توجه به اینکه از همه خانواده ها نمی شود انتظار داشت فرهنگ و سواد کافی برای آموزش به فرزندان را داشته باشند، لازم است مراکز مشاوره تقویت شود و از خانواده ها برای مراجعه به روانشناس و مشاور حمایت شود که ذهن فرزندان از سنین پیش نوجوانی تحت تاثیر مشاوره قرار بگیرد .

افزایش سواد رسانه‌ای، مهمترین توصیه پلیس فتا

در این بین ، گذشته از آسیب های روانی فضای مجازی که می‌تواند کل دوران زندگی فرد را دگرگون کند ، آگاهی نسبت به جرایم و سوء استفاده‌های افراد سودجو و بی وجدان که بیشتر نوجوانان را به دلیل بی تجربگی و خامی آن ها مورد هدف قرار می‌دهند نیز لازم و ضروری است .

رئیس پلیس فتا استان سمنان در گفت‌ و گو با ایرنا ابراز داشت : با توجه به اینکه در شرایط فعلی نوجوانان در مدارس حضور ندارند و ناچار به پیگیری درس‌های خود از طریق فضای مجازی هستند ، نقش سواد رسانه‌ای بسیار پررنگ تر از قبل شده است بنابراین مهم‌ترین توصیه به والدین ارتقاء سواد رسانه‌ای و انتقال آن به فرزندان ، با توجه به سن و شرایط آن‌ها است .

سرهنگ حسین صادقی ادامه داد : امروز نوجوانان ناچارند زمان زیادی از روز را در حال استفاده از اینترنت و تجهیزات هوشمند باشند بنابراین لازم است امنیت این تجهیزات را با به روز رسانی سیستم‌ عامل و نرم افزارها از منابع معتبر و امن ، ارتقا داد .

وی با تاکید بر این که تنها منبع معتبر برای دریافت و نصب نرم‌ افزار شاد ، درگاه اینترنتی آموزش و پرورش است گفت : خانواده‌ها و دانش‌آموزان توجه داشته باشند که نصب و به روزرسانی برنامه شاد کاملا رایگان است و در صورتی که برخی کاربران لینک‌های به روز رسانی غیررایگان دریافت کنند این موارد کلاهبرداری است و نیاز به هشیاری دارد .

صادقی بیان کرد : نظارت والدین بر استفاده فرزندان از فضای مجازی بسیار مهم است و خانواده‌ها به هیچ عنوان مجوز نصب فیلترشکن به نوجوانان را ندهند زیرا سطح دسترسی به محتوای نامناسب و غیراخلاقی برای آنان افزایش می‌یابد و بسیاری از آسیب‌های روانی را در پی دارد .

رئیس پلیس فتا استان سمنان خاطر نشان کرد : در شرایط فعلی که نوجوانان به بهانه درس و آموزش بیشتر در فضای مجازی فعالیت می‌کنند ، لازم است فقط برنامه‌های تایید شده مربوط به آموزش را در گوشی‌ها نصب کنند و آموزش نباید بهانه‌ای باشد که نوجوانان بیش از حد در فضای مجازی زمان بگذرانند و این حضور کنترل نشده در نهایت به اعتیاد به  فضای مجازی منجر شود .

وی تصریح کرد : تنظیمات حریم خصوصی و امنیت در برنامه‌ها مخصوصا برنامه شاد باید مورد توجه قرار بگیرد و افراد ، احراز هویت ۲ مرحله‌ای را حتما فعال کنند .

صادقی بیان کرد : یکی از معضل های مهم ، حضور نوجوانان در تالارهای گفت‌وگو و صحبت با افراد ناشناس است و آنان باید آگاه باشند که هویت این افراد می‌تواند کاملا متفاوت از چیزی باشد که وانمود می‌کنند بنابراین از اشتراک گذاری اطلاعات مهم و تصاویر شخصی و ارزشمند نظیر تصویر کارت ملی ، گذرنامه ، کارت بانکی و حتی نام خانوادگی خود اجتناب کنند .

رئیس پلیس فتا استان سمنان با تاکید بر انتخاب رمز عبور قوی و غیرقابل حدس گفت : نوجوانان از بازکردن لینک‌های مشکوک یا استفاده از وای فای عمومی اجتناب کرده و از به روز بودن ضدویروس گوشی مطمئن باشند .

وی با بیان اینکه پیام رسان‌های خارجی امنیت لازم را ندارند ، ابراز داشت : فقط پیام رسان‌هایی در گوشی نصب باشد که مورد استفاده قرار می‌گیرد و از نصب پیام رسان‌ها و هر نرم‌افزاری که مورد نیاز نیست پرهیز شود .

نوجوانان در سنی قرار دارند که هرگونه بدخلقی و ناسازگاری از جانب پدر و مادر می‌تواند باعث شکاف و تزتزل در رابطه والدین و فرزند شود . در این سن با درک فرزند و برخورد مهربان و قاطع می‌توان بهترین دوست فرزند خود و سپری در مقابل آسیب‌های بی‌شمار در کمین بود. حضور در فضای مجازی اجتناب ناپذیر اما آموزش به فرزندان و نحوه کنار آمدن با این ابزار نوپدید می‌تواند تا حد زیادی از آسیب‌های احتمالی بکاهد .

منبع : ایرنا